દંપતી એ આન્ન-જળ છોડીને લીધો સંથારા નો નિર્ણય દુર-દુર થી દર્શન માટે આવી રહ્યા છે, લોકો મૃત્યુ ની ઉજવણી થતી જોઈને ચોંકી જશો…

જાસોલ રાજસ્થાનના બાડમેર જિલ્લામાં આવેલું એક નાનું શહેર છે. અહીં એક ઘરની બહાર લોકોની લાંબી લાઈનો લાગે છે. નમોકાર મંત્રનો જાપ ચાલુ છે અને પરિવારના સભ્યો હાથ જોડીને ઉભા છે. કારણ કે, અહીં પતિ-પત્નીએ એકસાથે સંસાર છોડવાનો નિર્ણય લીધો છે. જૈન સમાજનું આ યુગલ સ્વૈચ્છિક મૃત્યુની પરંપરા ‘સંથારા’માં એક નવો અધ્યાય ઉમેરી રહ્યું છે.

હકીકતમાં, 83 વર્ષીય પુખરાજ સંકલેચા અને તેમની 81 વર્ષીય પત્ની ગુલાબી દેવીએ સંથારા લીધા છે. આ સમગ્ર વિસ્તારમાં ચર્ચાનો વિષય બન્યો છે અને દૂર-દૂરથી લોકો દંપતીની મુલાકાત લેવા જાસોલ સ્થિત સાંકલેચા નિવાસે પહોંચી રહ્યા છે. સંકલેચા પરિવારના 150 થી વધુ સભ્યો પણ દેશભરમાંથી જાસોલ પહોંચ્યા છે.

સવારથી મોડી રાત સુધી ઘરમાં નમોકાર મંત્ર ગુંજી રહ્યો છે અને ભજન-કીર્તન ચાલી રહ્યું છે. ખાસ વાત એ છે કે બધા જાણે છે કે થોડા દિવસો પછી પરિવારના બે સૌથી વરિષ્ઠ સભ્યો દુનિયા છોડીને જતા રહ્યા છે, પરંતુ વાતાવરણ શોકના બદલે ઉજવણીનું છે. જૈન સમાજમાં એવી માન્યતા છે કે કર્મકાંડ રીતે દેહ છોડ્યા પછી માણસ સર્વોચ્ચ અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે.

ગુલાબી દેવીએ દસ વર્ષ પહેલાં નક્કી કર્યું હતું કે જ્યારે તેની દોહિતીએ દીક્ષા લીધી હતી ત્યારે તે દીક્ષાના દસ વર્ષ પૂરા થયા પછી દીક્ષા લેશે, પરંતુ પરિવારે તેને સંથારા લેવાથી રોકી હતી. પુખરાજને સંથારાનો કોઈ ખ્યાલ નહોતો. દરમિયાન, 7 ડિસેમ્બરે પુખરાજને હાર્ટ એટેક આવ્યો અને તેને જોધપુરની ખાનગી હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવો પડ્યો.

તેમને વેન્ટિલેટર પર મૂકવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ ચમત્કારિક રીતે 16 ડિસેમ્બરે 83 વર્ષની ઉંમરે સ્વસ્થ થઈને ઘરે પરત ફર્યા હતા. ઘરે પરત ફરતાં પરિવારે ઢોલ-નગારા સાથે તેમનું ભવ્ય સ્વાગત કર્યું હતું, પરંતુ તેઓ જીવનથી વિમુખ થયા હતા. 27 ડિસેમ્બરે તેણે ખોરાક અને દવા છોડી દીધી અને કહ્યું કે હવે હું સંથારા પર છું.

તેમને સુમતિ મુનિની હાજરીમાં સંથારાનું સંચાલન કરવામાં આવ્યું હતું. તેમની પાછળ તેમની પત્ની ગુલાબી દેવીએ પણ અન્ન-જળ છોડી દીધું, પરંતુ આ દરમિયાન તેરાપંથ ધર્મસંઘના આચાર્ય મહાશ્રમણ આવવાના હતા. તેથી તેણે ત્રીજા દિવસે પાણી લેવાનું શરૂ કર્યું. 6 જાન્યુઆરીના રોજ આચાર્ય મહાશ્રમણે તેમને સંથારા લેવા માટે બનાવ્યા.

જૈન ઈતિહાસમાં આ પ્રથમ પ્રસંગ હોવાનું કહેવાય છે જ્યારે પતિ-પત્નીએ સાથે સંથારા લીધા હોય. પદયાત્રા દ્વારા દેશભરમાં ફરેલા આચાર્ય મહાશ્રમણ પણ માને છે કે તેમણે ક્યારેય પતિ-પત્ની સાથે સંથારા લેતા સાંભળ્યા નથી. પુખરાજ આઠ ભાઈઓમાં સૌથી મોટા છે. બે ભાઈઓ મૃત્યુ પામ્યા છે.

તેમના પાંચ નાના ભાઈઓ હીરાલાલ, દલીચંદ, પૃથ્વીરાજ, માણકચંદ અને તુલસીરામ અને પુત્રો કાંતિલાલ, સુશીલ કુમાર અને પૌત્રો, દોહીત અને દોહીતિયાઓ આ સમયે જાસોલમાં છે. પુખરાજના પિતરાઈ ભાઈ પૃથ્વીરાજે પણ સાંસારિક જીવન જીવતા લગભગ 32 વર્ષ પહેલા દીક્ષા લીધી હતી.

તેમના પુત્ર કુમારપાલ સંકલેચા કહે છે – અમે મૃત્યુને પણ તહેવાર માનીએ છીએ. જાસોલમાં સંથારાની પરંપરા ખૂબ પ્રચલિત છે. છેલ્લા 15 વર્ષમાં અહીં 25 સંતરા થયા છે. સંથારા કેટલા દિવસ ચાલે છે તે કંઈ કહી શકાય નહીં. તે જ નગરની ધનીબાઈએ 78 દિવસ સાંથારે પર રહીને પોતાનો દેહ છોડી દીધો, જ્યારે ઝમકુ દેવી 58 દિવસમાં મૃત્યુ પામ્યા.

આ જ પરિવારની ભંવરીદેવી સંકલેચા 8 વર્ષ પહેલા સંથારાને લઈ ગઈ હતી અને 43 દિવસ બાદ તેનો મૃતદેહ છોડી દીધો હતો. જૈન ધર્મમાં સૌથી જૂની પ્રથા સંથારા પ્રથા (સાંલેખાના) ગણાય છે. જૈન સમાજમાં આ રીતે દેહ છોડવો એ ખૂબ જ પુણ્યકર્મ માનવામાં આવે છે. આમાં, જ્યારે વ્યક્તિને લાગે છે કે તેનું મૃત્યુ નજીક છે.

ત્યારે તે પોતાને એક રૂમમાં બંધ કરી દે છે અને ખાવા-પીવાનું છોડી દે છે. જૈન શાસ્ત્રોમાં આ પ્રકારના મૃત્યુને સમાધિમરણ, પંડિતમરણ અથવા સંથારા પણ કહેવામાં આવે છે. જૈન ધર્મ અનુસાર અંતિમ સમયમાં કોઈના પ્રત્યે ખરાબ ભાવના ન રાખવી જોઈએ. જીવનમાં કોઈએ દુષ્કર્મ કર્યું હોય તો પણ તેને માફ કરીને સારા વિચારો અને મૂલ્યોને મનમાં સ્થાન આપવામાં આવે છે.

સંથારા લેનાર વ્યક્તિ પણ હળવા મનથી પ્રસન્ન રહીને પોતાની અંતિમ યાત્રા સફળ કરી શકશે અને સમાજમાં શત્રુતા અને બુરાઈની ખરાબ અસર પણ ઓછી થશે. આ રાષ્ટ્રના વિકાસ માટે સ્વસ્થ વાતાવરણ પૂરું પાડશે. તેથી જ આ ધર્મમાં તેને વૈજ્ઞાનિક અને મનોવૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિ ગણવામાં આવી છે.